Διατροφή και Διαιτολογία - Μεσογειακή διατροφή

  

Διατροφή και Διαιτολογία

Στον ανθρώπινο οργανισμό, από τη στιγμή που γεννιέται μέχρι τη στιγμή που πεθαίνει, συμβαίνουν συνεχείς αλλαγές. Ο άνθρωπος μεγαλώνει, αναπτύσσεται, ωριμάζει και γερνά. Η διατροφή είναι ένας από τους παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν αυτές τις αλλαγές. Όλοι οι άνθρωποι, κατά τη διάρκεια της ζωής τους, έχουν ανάγκη από τα ίδια θρεπτικά συστατικά αλλά σε διαφορετικές ποσότητες. Σε κάθε στάδιο της ζωής του ανθρώπου υπάρχουν κάποιες διατροφικές προτεραιότητες. Το να φροντίζει όμως κανείς να τρέφεται σωστά και να ζει έτσι καλύτερα αποτελεί προτεραιότητα «εφ όρου ζωής».

Τα τρόφιμα περιέχουν θρεπτικά συστατικά. Αυτά είναι οι πρωτεΐνες, τα λιπίδια, οι υδατάνθρακες και οι διαιτητικές ίνες, οι βιταμίνες, τα ανόργανα στοιχεία και το νερό. Το καθένα από αυτά έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και παίζει συγκεκριμένο και σημαντικό ρόλο στην καλή λειτουργία του οργανισμού. Παρακάτω θα αναληφθούν για να κατανοήσουμε την σημασία τους.  Κάθε άνθρωπος μπορεί να προστατέψει την υγεία του επιλέγοντας ένα ισορροπημένο και υγιεινό διαιτολόγιο. Παράλληλα, πρέπει να φροντίζει να εξασφαλίζει ισορροπία ενέργειας, δηλαδή η ενεργειακή του πρόσληψη να είναι ίση με την ενεργειακή του δαπάνη. Οι σύγχρονες μέθοδοι συντήρησης των τροφίμων ενισχύουν τις δυνατότητες επιλογών του καταναλωτή, εξασφαλίζοντάς του ασφαλή για την υγεία του τρόφιμα.

Η σχέση της καλής σωματικής υγείας με την πνευματική και την ψυχική υγεία είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Η υγεία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ευτυχία και την πρόοδο του κάθε ανθρώπου και ολόκληρης της κοινωνίας. Η επίδραση που έχει το περιβάλλον στην έκφραση των γονιδίων ενός ατόμου είναι καθοριστική για την ανάπτυξη και την υγεία του. Παράγοντες του περιβάλλοντος, όπως ο τρόπος ζωής και η διατροφή, μπορούν να επιλέγονται και να καθορίζονται σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό από τον ίδιο τον άνθρωπο.

Η σύγχρονη επιστημονική έρευνα αναδεικνύει το σημαντικό ρόλο που παίζουν η διατροφή και τα τρόφιμα στην υγεία και τις ασθένειες του ανθρώπου. Σήμερα είναι γνωστό ότι πολλές ασθένειες, όπως η παχυσαρκία, η οστεοπόρωση, η στεφανιαία νόσος, ο καρκίνος και η τερηδόνα, εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη διατροφή.

Ο οργανισμός του ανθρώπου είναι μια μηχανή που για να λειτουργήσει σωστά έχει ανάγκη από ενέργεια και απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, όπως αναφέρθηκαν πάνω. Για την κάλυψη των αναγκών του σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά, ο άνθρωπος καταναλώνει τροφές. Επειδή υπάρχουν διαφορές στη θρεπτική αξία των τροφίμων, ο άνθρωπος για να καλύψει σωστά τις ανάγκες του σε θρεπτικά συστατικά, πρέπει να καταναλώνει μια ποικιλία τροφών ακολουθώντας μια ισορροπημένη διατροφή.

Η ισορροπημένη διατροφή στηρίζεται σε δυο βασικές αρχές. Η πρώτη αρχή αφορά στην επιλογή και κατανάλωση ποικιλίας τροφίμων από όλες τις κατηγορίες (π.χ. δημητριακά, γάλα και γαλακτοκομικά, κρέας, όσπρια κ.λπ.). Η δεύτερη αρχή αφορά στην κατανάλωση τροφίμων με σύνεση και μέτρο.

Ανάγκες του οργανισμού σε ενέργεια

Ο οργανισμός έχει ανάγκη από ενέργεια:
α) για να εκτελεί τις απαραίτητες φυσιολογικές λειτουργίες του, όπως για παράδειγμα την αναπνοή, τη λειτουργία της καρδιάς και την πέψη της τροφής
β) για τη συντήρηση και την ανάπτυξή του καθώς και για την υποστήριξη των επιπλέον φυσιολογικών αναγκών που σχετίζονται με το στάδιο της εγκυμοσύνης και του θηλασμού
γ) για τις φυσικές δραστηριότητές του (π.χ. περπάτημα, διάβασμα, κολύμπι, γυμναστική κ.ά.).
Ο οργανισμός για να καλύψει τις ανάγκες του σε ενέργεια χρειάζεται καθημερινά να καταναλώνει ποικιλία τροφών που περιέχουν όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά.

Θρεπτικά συστατικά των τροφίμων

1)      Πρωτεΐνες

Οι πρωτεΐνες πήραν το όνομα τους από τις λέξεις «πρώτος-πρωτεύω», γεγονός που δηλώνει καθαρά τον πρωτεύοντα ρόλο που «παίζουν» στον ανθρώπινο οργανισμό.

 Χρησιμότητα των πρωτεϊνών: Οι πρωτεΐνες είναι απαραίτητες για την ύπαρξη της ζωής και τη συντήρηση της. Πιο συγκεκριμένα, στον ανθρώπινο οργανισμό:

• «Οικοδομούν» τα κύτταρα και τους ιστούς.
• Συνθέτουν ουσίες που ρυθμίζουν την καλή λειτουργία του οργανισμού, όπως τα ένζυμα και οι ορμόνες.
• Χρησιμοποιούνται στη σύνθεση των αντισωμάτων, που ενισχύουν την άμυνα του οργανισμού στις ασθένειες.
• Παρέχουν ενέργεια.

Οι πρωτεΐνες μοιάζουν με αλυσίδες των οποίων οι κρίκοι είναι τα αμινοξέα. Τα αμινοξέα, τα δομικά συστατικά των πρωτεϊνών, είναι ενώσεις που αποτελούνται από άνθρακα, υδρογόνο, οξυγόνο και άζωτο. Περίπου 20 αμινοξέα, σε διάφορους συνδυασμούς, φτιάχνουν τις περισσότερες πρωτεΐνες στον ανθρώπινο οργανισμό.Τα αμινοξέα χωρίζονται σε 2 κατηγορίες: τα απαραίτητα και τα μη απαραίτητα. Αυτά τα οποία ο ανθρώπινος οργανισμός δεν μπορεί να συνθέσει μόνος του και πρέπει να τα πάρει έτοιμα από την τροφή ονομάζονται απαραίτητα, ενώ όσα έχει τη δυνατότητα να τα συνθέσει μόνος του ονομάζονται μη απαραίτητα.

Η ποιότητα, ή αλλιώς η βιολογική αξία των πρωτεϊνών, εξαρτάται από το είδος και τον αριθμό των αμινοξέων που περιέχουν. Οι πρωτεΐνες που περιέχουν όλα τα απαραίτητα αμινοξέα, και μάλιστα στις αναλογίες που τα χρειάζεται ο ανθρώπινος οργανισμός, χαρακτηρίζονται ως πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας. Οι ζωικές πρωτεΐνες, δηλαδή αυτές που βρίσκονται στα ζωικά τρόφιμα (κρέας, αβγό, τυρί), είναι υψηλής βιολογικής αξίας. Από την άλλη μεριά, οι περισσότερες φυτικές πρωτεΐνες (για παράδειγμα αυτές που περιέχονται στα φρούτα και στα λαχανικά) θεωρούνται χαμηλής βιολογικής αξίας. Υπάρχουν όμως και φυτικά τρόφιμα που περιέχουν καλής ποιότητας πρωτεΐνες, όπως είναι τα όσπρια (φασόλια, ρεβίθια, φακές). Πολύ συχνά σε ένα γεύμα συνδυάζονται διάφορα φυτικά τρόφιμα και επομένως οι αντίστοιχες πρωτεΐνες τους. Για παράδειγμα, συχνά τρώμε φασόλια η φακές με ψωμί. Στην περίπτωση αυτή, οι πρωτεΐνες του ψωμιού και οι πρωτεΐνες των φασολιών αλληλοσυμπληρώνονται και ο οργανισμός παίρνει πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας. Γενικά, όταν τα όσπρια συνδυάζονται με δημητριακά (φασόλια με ψωμί, φακές με ρύζι) αποδίδουν πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας.

2)      Υδατάνθρακες

Τα περισσότερα τρόφιμα που είναι πλούσια σε υδατάνθρακες προέρχονται από φυτικές πηγές, με μόνη εξαίρεση το γάλα. Τα φυτά, με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης, παίρνουν νερό από το έδαφος, διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και, με τη βοήθεια της ηλιακής ακτινοβολίας και τη μεσολάβηση της χλωροφύλλης, συνθέτουν υδατάνθρακες. Οι υδατάνθρακες είναι ιδιαίτερης σημασίας θρεπτικά συστατικά.

• Αποτελούν πηγή ενέργειας για τον ανθρώπινο οργανισμό.
• Προφυλάσσουν τις πρωτεΐνες του σώματος από την αποικοδόμηση.

Οι υδατάνθρακες χωρίζονται σε απλούς και σύνθετους, ανάλογα με το πόσες «δομικές μονάδες» περιέχουν στο μόριό τους. Οι απλοί υδατάνθρακες περιέχουν μία ή δύο δομικές μονάδες, και χωρίζονται σε μονοσακχαρίτες και δισακχαρίτες. Ονομάζονται αλλιώς και σάκχαρα ή ζάχαρα λόγω της γλυκιάς τους γεύσης. Μονοσακχαρίτες: Είναι οι πιο απλές μορφές υδατανθράκων (π.χ. γλυκόζη, φρουκτόζη). Δισακχαρίτες: Αποτελούνται από δύο μόρια μονοσακχαριτών (ίδιων ή διαφορετικών) (π.χ. σακχαρόζη, λακτόζη).

Οι υδατάνθρακες στα τρόφιμα

Γλυκόζη: Βρίσκεται σε όλα τα φρούτα και σε αρκετά λαχανικά. Στον ανθρώπινο οργανισμό γλυκόζη είναι ο υδατάνθρακας που κυκλοφορεί στο αίμα και μεταφέρεται στα διάφορα όργανα, όπου και χρησιμοποιείται για παραγωγή ενέργειας. Η γλυκόζη είναι το «ζάχαρο» που μετράει κανείς στις εξετάσεις αίματος.

Φρουκτόζη: Βρίσκεται μαζί με τη γλυκόζη στα φρούτα. Είναι ο υδατάνθρακας με τη μεγαλύτερη γλυκύτητα: είναι 2 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη.

Σακχαρόζη (η κοινή ζάχαρη): Η σακχαρόζη είναι δισακχαρίτης που αποτελείται από ένα μόριο γλυκόζης και ένα μόριο φρουκτόζης. Με τη φυσική της μορφή βρίσκεται κυρίως στα ζαχαρότευτλα και στα ζαχαροκάλαμα. Από τα φυτά αυτά βγαίνει η ζάχαρη μετά από πολλά στάδια βιομηχανικής επεξεργασίας.

Λακτόζη: Είναι ο υδατάνθρακας του γάλακτος. Αποτελείται από ένα μόριο γαλακτόζης και ένα μόριο γλυκόζης. Ο ανθρώπινος οργανισμός, κατά την πέψη της τροφής, διασπά τη λακτόζη σε γαλακτόζη και γλυκόζη, με τη βοήθεια του ενζύμου λακτάση. Υπάρχουν άτομα που δεν έχουν αρκετή ποσότητα η καθόλου λακτάση στο έντερο και τα οποία όταν πίνουν γάλα αντιμετωπίζουν προβλήματα, όπως διάρροια, πόνο στην κοιλιά και φούσκωμα (δυσανοχή στη λακτόζη).

Άμυλο: Είναι πολυσακχαρίτης που αποτελείται από πολλά μόρια γλυκόζης. Είναι η «αποθήκη ενέργειας» των φυτών. Άμυλο βρίσκεται κυρίως στα δημητριακά (ψωμί, αλεύρι, μακαρόνια, ρύζι), τα όσπρια και τις πατάτες. Στον ανθρώπινο οργανισμό το άμυλο διασπάται σε μόρια γλυκόζης, απορροφάται και χρησιμοποιείται ως πηγή ενέργειας.

Γλυκογόνο: Το γλυκογόνο είναι επίσης ένας πολυσακχαρίτης ο οποίος αποτελείται από μόρια γλυκόζης. Είναι μία από τις «αποθήκες ενέργειας» στους ζωικούς οργανισμούς. Στον ανθρώπινο οργανισμό βρίσκεται στο συκώτι και στους μύες.

Κυτταρίνη: Τα μόρια γλυκόζης από τα οποία αποτελείται η κυτταρίνη είναι ενωμένα μεταξύ τους με τέτοιο τρόπο που δεν μπορεί να τα πέψει ο ανθρώπινος οργανισμός. Αποτελεί δηλαδή άπεπτο υλικό της δίαιτας (βλέπε «Διαιτητικές Ίνες»).

Οι ανάγκες σε υδατάνθρακες

Η μισή και παραπάνω ενέργεια στο ημερήσιο διαιτολόγιο ενός ατόμου πρέπει να προέρχεται από τους υδατάνθρακες. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δίνεται στα τρόφιμα που περιέχουν πολυσακχαρίτες (όσπρια, ολικής άλεσης ψωμί, ζυμαρικά, δημητριακά, πατάτες).

Διαιτητικές ίνες:

Ο ανθρώπινος οργανισμός δεν διαθέτει τα κατάλληλα ένζυμα που χρειάζονται για να τις διασπάσει. Άρα οι διαιτητικές ίνες δεν πέπτονται και επομένως δεν χρησιμοποιούνται ως πηγή ενέργειας. Περνούν ανέπαφες μέσα από το γαστρεντερικό σωλήνα και αποβάλλονται. Οι διαιτητικές ίνες παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην καλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος. Μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας και στην πρόληψη του καρκίνου του εντέρου. Επίσης, βοηθούν στο να διατηρούνται φυσιολογικά τα επίπεδα σακχάρου και λιπιδίων (χοληστερόλης) στο αίμα.

Τρόφιμα πλούσια σε διαιτητικές ίνες

• Το ψωμί ολικής άλεσης, τα δημητριακά πρωινού ολικής άλεσης, το αναποφλοίωτο ρύζι
• γενικά τα δημητριακά στα οποία δεν έχει αφαιρεθεί ο φλοιός (πίτουρο)
• τα όσπρια
• τα φρούτα
• τα λαχανικά.

3)      Λιπίδια

Είναι οργανικές  ενώσεις  που έχουν προέλθει από την αντίδραση γλυκερόλης και λιπαρών οξέων και περιέχουν άνθρακα, υδρογόνο, οξυγόνο, μαζί με κάποια άλλα στοιχεία όπως άζωτο και φώσφορο.

Χρησιμότητα τους:

• αποτελούν συμπυκνωμένη πηγή ενέργειας
• παρέχουν τα απαραίτητα λιπαρά οξέα
• αποτελούν φορείς λιποδιαλυτών βιταμινών
• βελτιώνουν τη γεύση και το άρωμα των τροφίμων
• κάνουν τα τρόφιμα πιο εύληπτα
• διεγείρουν την όρεξη και βοηθούν στο αίσθημα κορεσμού.

Στον ανθρώπινο οργανισμό:

• είναι η κατεξοχήν αποθήκη ενέργειας (λιπώδης ιστός)
• παρέχουν ενέργεια για τις περισσότερες δραστηριότητες
• προστατεύουν τα διάφορα όργανα του σώματος
• βοηθούν στο να διατηρηθεί σταθερή η θερμοκρασία του σώματος
• αποτελούν δομικό συστατικό των κυτταρικών μεμβρανών.

Τριγλυκερίδια: Είναι χημικές ενώσεις που αποτελούνται από 1 μόριο γλυκερόλης και 3 μόρια λιπαρών οξέων.

Λιπαρά οξέα : Η οργανική ένωση που έχει στο μόριο της άνθρακα (C), οξυγόνο (Ο) και το καρβοξύλιο (-COOH) ως χαρακτηριστική ομάδα ονομάζεται λιπαρό οξύ. Υπάρχουν τρεις διαφορετικοί τύποι λιπαρών οξέων: τα κορεσμένα, τα μονοακόρεστα και τα πολυακόρεστα. Έχει βρεθεί ότι όταν κανείς καταναλώνει μια τροφή με μεγάλες ποσότητες κορεσμένων λιπαρών οξέων από μικρή ηλικία, έχει μεγάλες πιθανότητες, σε μεγαλύτερη ηλικία, να αντιμετωπίσει προβλήματα με  τα αγγεία και την καρδιά του.

Απαραίτητα λιπαρά οξέα: Υπάρχουν 2 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, το λινελαϊκό και το λινολενικό, τα οποία χαρακτηρίζονται απαραίτητα, γιατί ο ανθρώπινος οργανισμός δεν μπορεί να τα συνθέσει από μόνος του και πρέπει να τα πάρει από την τροφή.

Χοληστερόλη: Είναι ένα λιπίδιο που έχει διαφορετική δομή από τα λιπαρά οξέα. Η χοληστερόλη (η χοληστερίνη) χρησιμοποιείται από τα κύτταρα ως δομικό συστατικό. Βρίσκεται αποκλειστικά σε ζωικούς ιστούς.

Πού βρίσκονται τα λιπίδια

Λιπίδια βρίσκονται σε διάφορα τρόφιμα, ζωικά και φυτικά. Λίπη χαρακτηρίζονται τα στερεά, όπως το βούτυρο, ενώ έλαια η λάδια τα υγρά, όπως το ελαιόλαδο και το καλαμποκέλαιο. Γενικά, τα ζωικά τρόφιμα είναι πλούσια σε κορεσμένα λιπαρά οξέα, ενώ τα φυτικά σε μονοακόρεστα και πολυακόρεστα (π.χ. το ελαιόλαδο είναι πλούσιο σε μονοακόρεστα, ενώ το καλαμποκέλαιο, το σογιέλαιο και το ηλιέλαιο πλούσια σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα).

Οι ανάγκες σε λιπίδια

Η ενέργεια που δίνουν τα λιπίδια θα πρέπει να καλύπτει το 30-35% της συνολικής ενέργειας που προσλαμβάνει ένα άτομο από τη δίαιτά του. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δίνεται στα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα και το διαιτολόγιο να είναι πλούσιο σε ελαιόλαδο.

4)      Βιταμίνες

Οι βιταμίνες είναι οργανικές ενώσεις που υπάρχουν στα τρόφιμα. Είναι απαραίτητα θρεπτικά συστατικά γιατί ο ανθρώπινος οργανισμός, αν και χρειάζεται πολύ μικρή ποσότητα από αυτές, δεν μπορεί να τις συνθέσει μόνος του, επομένως χρειάζεται να τις πάρει έτοιμες από την τροφή του. Δεν δίνουν ενέργεια, είναι όμως απαραίτητες για την πραγματοποίηση διαφόρων αντιδράσεων καθώς και για την εκτέλεση σημαντικών λειτουργιών στον οργανισμό. Όταν προσλαμβάνονται μικρότερες ποσότητες από αυτές που χρειάζεται ο οργανισμός, μπορεί να παρουσιαστεί υποβιταμίνωση. Το αντίθετο της υποβιταμίνωσης είναι η υπερβιταμίνωση. Και οι δύο προκαλούνται μετά από έλλειψη η υπερκατανάλωση βιταμινών για σημαντικό χρονικό διάστημα, και όχι για μερικές ημέρες. Οι βιταμίνες χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τις υδατοδιαλυτές και τις λιποδιαλυτές βιταμίνες. Οι υδατοδιαλυτές βιταμίνες είναι η βιταμίνη C και οι βιταμίνες της ομάδας Β. Οι λιποδιαλυτές βιταμίνες είναι η βιταμίνη Α (ρετινόλη), η βιταμίνη D, η βιταμίνη E (τοκοφερόλη) και η βιταμίνη Κ.

5)      Ανόργανα στοιχεία

Από τα ανόργανα στοιχεία, κάποια βρίσκονται στον ανθρώπινο οργανισμό σε ποσότητες μεγαλύτερες από 5 γραμμάρια όπως το ασβέστιο, ο φώσφορος, το μαγνήσιο, το νάτριο κ.ά. Αντίθετα, άλλα απαντώνται σε μικρότερες ποσότητες, γι' αυτό ονομάζονται ιχνοστοιχεία, όπως ο σίδηρος, το ιώδιο, ο ψευδάργυρος, το φθόριο, το ιώδιο και το σελήνιο. Επίσης, ορισμένα βοηθούν στο να διατηρηθεί ο σωστός καταμερισμός των υγρών στα διάφορα μέρη του οργανισμού. Αυτά χαρακτηρίζονται ως ηλεκτρολύτες και είναι το νάτριο, το κάλιο και το χλώριο.

6)      Νερό

Χωρίς φαγητό ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει γύρω στους 2 μήνες, ενώ χωρίς νερό ζει μόνο μερικές ημέρες. Τα 2/3 του βάρους του σώματος μας αποτελούνται από νερό, το οποίο στο μεγαλύτερο μέρος του βρίσκεται μέσα στα κύτταρα.

Χρησιμότητα του νερού

Η βιολογική σημασία του νερού είναι σπουδαία. Μερικές από τις λειτουργίες του στον ανθρώπινο οργανισμό είναι:

• Διαλύει και μεταφέρει σχεδόν όλες τις ουσίες στον οργανισμό: είναι πολύ καλός διαλύτης.
• Απομακρύνει τις άχρηστες ουσίες από τον οργανισμό.
• Συμμετέχει σε πολλές βιοχημικές αντιδράσεις.
• Συμβάλλει στο να διατηρείται η θερμοκρασία του σώματος σταθερή γύρω στους 36,5°C.

Τροφή και Τρόφιμα

1)      Διατροφή, τρόφιμο και ο ρόλος τους

O ανθρώπινος οργανισμός, προκειμένου να διατηρηθεί στη ζωή, πρέπει να προσλαμβάνει τροφή. Γι’ αυτό λέμε ότι η διατροφή είναι θέμα «ζωτικής σημασίας». Τρόφιμο ονομάζουμε κάθε ουσία, φυσική, επεξεργασμένη ή ημιεπεξεργασμένη, η οποία προορίζεται για κατανάλωση από τον άνθρωπο. Στα τρόφιμα ανήκουν συνεπώς και τα ποτά, οι καραμέλες, καθώς και συστατικά που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή της τροφής (π.χ. μαγιά για το ψωμί).

Εάν ένα άτομο δεν καταναλώνει συστηματικά όσα τρόφιμα χρειάζεται, δηλαδή αν υποσιτίζεται (υποθρεψία), το σώμα του δε θα μπορέσει να πραγματοποιήσει τις παραπάνω λειτουργίες και θα παρουσιαστούν «βλάβες». Αυτό σημαίνει ότι αρχικά δε θα νιώθει καλά, μετά μπορεί να ασθενήσει (νοσηρότητα) και να επέλθει ακόμα και ο θάνατος (θνησιμότητα).

2)      Oι στόχοι της υγιεινής διατροφής

Από τον Παγκόσμιο Oργανισμό Υγείας (Π.O.Υ.) ορίζονται ως στόχοι της υγιεινής διατροφής για καλύτερη ποιότητα ζωής:

·         Η κάλυψη των αναγκών του κάθε οργανισμού ως προς τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά

·          Η πρόληψη ασθένειας.

3)      Ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες – Υποσιτισμός

Στις φτωχές χώρες, ακόμα και σήμερα, δεν επαρκούν οι τροφές, δε χορταίνει όλος ο πληθυσμός και υποσιτίζεται, δηλαδή ο οργανισμός δεν προσλαμβάνει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά και την ενέργεια που χρειάζεται. Στις αναπτυγμένες χώρες -όπως είναι και η Ελλάδα- υπάρχει διαθεσιμότητα τροφής. Αν και υπάρχουν άφθονα τρόφιμα στην αγορά, δεν τρεφόμαστε πάντα υγιεινά. Oι ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες μπορούν να οδηγήσουν στον υποσιτισμό ή στην υπερφαγία. Και στις δύο περιπτώσεις προκαλούνται βλάβες στον οργανισμό μας. Ιδιαίτερα τα παιδιά και οι έφηβοι που βρίσκονται στην ανάπτυξη, όταν υποσιτίζονται μπορεί να υποστούν ανεπανόρθωτες βλάβες στον οργανισμό τους.

Σήμερα η αφθονία και η ποικιλία τροφής σε συνδυασμό με τη μειωμένη φυσική δραστηριότητα, έχουν οδηγήσει σε υπερφαγία, δηλαδή σε αυξημένη πρόσληψη τροφής, η οποία προκαλεί τις λεγόμενες «νόσους φθοράς» ή «νόσους πολιτισμού». Η υπερφαγία μπορεί να προκαλέσει παχυσαρκία (υπερβολική αποθήκευση λίπους), διαβήτη (διαταραχή στο μεταβολισμό των υδατανθράκων), υπέρταση (αυξημένη αρτηριακή πίεση), καρδιαγγειακά νοσήματα (έμφραγμα μυοκαρδίου), εγκεφαλικό επεισόδιο, ακόμα και καρκίνο. Αυτές οι δυσάρεστες καταστάσεις «ξεκινούν» από την παιδική και εφηβική ηλικία. Παχαίνουμε όταν με τις τροφές προσλαμβάνουμε περισσότερη ενέργεια από όση χρειάζεται ο οργανισμός μας. Σε περίπτωση που δεν ακολουθήσουμε από την παιδική ηλικία σωστές διατροφικές συνήθειες, θα δυσκολευτούμε να τις αλλάξουμε αργότερα όταν αποκτήσουμε διατροφική συνείδηση.

4)      Ομάδες τροφίμων

Απαραίτητα θρεπτικά συστατικά είναι οι υδατάνθρακες, τα λιπίδια, οι πρωτεΐνες, οι βιταμίνες και τα μέταλλα/ιχνοστοιχεία, καθώς και το νερό. Oι τροφές «κρύβουν» ενδεχομένως και άλλα «μυστικά», δηλαδή άλλα συστατικά, τα οποία δε θεωρούνται σήμερα απαραίτητα, αλλά συμβάλλουν στην πρόληψη των ασθενειών και στη διατήρηση της υγείας και της ευεξίας. Τέτοιου είδους μη-θρεπτικά συστατικά (non nutrients) είναι και οι αντιοξειδωτικές ουσίες, των οποίων η δράση ερευνάται και περιέχονται στα φρούτα, στα χόρτα, στα φρέσκα μυρωδικά, στο ελαιόλαδο, στο κρασί και σε πολλές άλλες τροφές. Ήδη έχει διαπιστωθεί ότι επιβραδύνουν τη φθορά των κυττάρων και συνεπώς ενδέχεται να αποφευχθεί ένα καρδιαγγειακό επεισόδιο, η εκδήλωση καρκίνου αλλά και η πρόωρη γήρανση. 

Συνεπώς, όποιος δεν προβληματίζεται για την καθημερινή του διατροφή ή προσπαθεί να προσλαμβάνει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά από συμπληρώματα διατροφής, όπως είναι τα πολυβιταμινούχα σκευάσματα, πιθανότατα χάνει τις ευεργετικές ιδιότητες που κρύβουν οι τροφές. Καλύτερα να μην «αναθέτουμε» σε ένα χάπι, σε μια ταμπλέτα ή σκόνη να «φροντίσει» για το σωματικό βάρος, για την υγεία και την ευεξία μας.

Η ποικιλία στο είδος της τροφής θεωρείται προϋπόθεση για την ισορροπημένη υγιεινή διατροφή.

Ομάδες τροφίμων	Αντιπροσωπευτικές τροφές
1η Γάλα και γαλακτοκομικά	το γάλα, το τυρί και το γιαούρτι
2η Φρούτα και χορταρικά	όλα τα φρούτα και όλα τα λαχανικά/φρέσκα μυρωδικά
3η Δημητριακά – ψωμί	τα δημητριακά και τα προϊόντα τους, όπως ψωμί, ζυμαρικά, ρύζι και η πατάτα
4η Κρέας – ψάρι – όσπρια	το κόκκινο κρέας, τα πουλερικά και το αβγό, τα ψάρια και τα θαλασσινά καθώς και τα όσπρια
5η Λίπη – έλαια	όλα τα είδη λαδιού, το βούτυρο, η μαργαρίνη και οι ξηροί καρποί

5)      Μεσογειακή διατροφή

Η Παραδοσιακή Μεσογειακή Διατροφή, ύστερα από μελέτες και στη χώρα μας και αλλού, έχει αποδειχτεί η πιο υγιεινή διατροφή. Η Μεσογειακή διατροφή   χαρακτηρίζεται από τις διατροφικές συνήθειες που βρέθηκε ότι είχαν οι κάτοικοι της Κρήτης και της Νότιας Ιταλίας στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Είναι ξακουστή για τις ευεργετικές της ιδιότητες καθώς προφυλάσσει από εμφράγματα του μυοκαρδίου και από διάφορες μορφές καρκίνου, είναι φτωχή σε θερμίδες, τονώνει τον οργανισμό, βοηθάει την καλή λειτουργία του εντέρου κ.ά. Ο τρόπος αυτός διατροφής κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος τα τελευταία χρόνια, καθώς πλήθος μελετών δείχνουν ότι οι κάτοικοι Μεσογειακών περιοχών ζουν περισσότερο, ενώ πολύ σπανιότερα σε σχέση με τους Αμερικανούς και τους Βορειοευρωπαίους πάσχουν από καρκίνο εντέρου και στήθους ή καρδιακές παθήσεις.

Το μενού είναι απλό και στηρίζεται στη λιτή διατροφή : χορταρικά, φρούτα, όσπρια, λαχανικά, αγνό τυρί, ζυμωτό μαύρο ψωμί, ωμό ελαιόλαδο, ξηροί καρποί, λίγο σπιτικό κρασί και ψάρια. Αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά της Μεσογειακής διατροφής (η υψηλή κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και ακόρεστων λιπαρών), προστατεύουν εκτός των άλλων, και το δέρμα από τα σημάδια του χρόνου, δηλαδή τις ρυτίδες. Και σε συνδυασμό με καθημερινή σωματική άσκηση (π.χ. περπάτημα, χορός, κλπ ) το Μεσογειακό διατροφικό μενού αποτελεί συνταγή για μακροζωία, υγεία και ομορφιά.

Τα χαρακτηριστικά της μεσογειακής διατροφής είναι τα εξής:

·         Αφθονία τροφών φυτικής προέλευσης, όπως φρούτα, λαχανικά, πατάτες, δημητριακά και όσπρια.

·         Ελαιόλαδο ως βασικό έλαιο, που αντικαθιστά όλα τα άλλα λίπη και έλαια όπως βούτυρο, μαργαρίνη κτλ.

·         Καθημερινή λήψη μικρών ποσοτήτων γαλακτοκομικών προϊόντων, όπως το τυρί και το γιαούρτι.

·         Κατανάλωση ψαριού και πουλερικών σε εβδομαδιαία βάση (όχι καθημερινή).

·         Αυγά το πολύ μέχρι 4 την εβδομάδα (να σημειωθεί ότι στον αριθμό αυτόν περιλαμβάνονται και αυτά που χρησιμοποιήθηκαν στο μαγείρεμα).

·         Κατανάλωση ζάχαρης (που υπάρχει βέβαια στα γλυκά) σε εβδομαδιαία βάση (όχι καθημερινή) .

·         " Κόκκινο " κρέας ( μοσχάρι, χοιρινό κτλ .) Μόνο λίγες φορές το μήνα.

·         Φυσική δραστηριότητα (περπάτημα, κίνηση γενικότερα) στο επίπεδο που συντηρεί την αίσθηση καθημερινής υγείας και ευεξίας .

·         Λογική κατανάλωση κρασιού (συνήθως με τα γεύματα 1-2 ποτηράκια του κρασιού)

Το κλάδεμα του αμπελιού

Περιεχόμενα

• Το Αμπέλι
• Ιστορία του αμπελιού
• Το κλάδεμα του αμπελιού
• Τα εργαλεία

Αμπέλι

Το αμπέλι , η κλίμα είναι αγγειόσπερμα φυτό ανήκει στην τάξη των Ραμνωδών και στην οικογένεια των αμπελοειδών . Το αμπέλι καλλιεργείται κυρίως για τον καρπό του , το σταφύλι , ενώ και τα φύλλα του χρησιμοποιούνται στη μαγειρική (σταφίδες ,γλυκό του κουταλιού ) η ακόμα και οινοπνευματωδών ποτών ( τσίπουρο ) και τελικά και οινόπνευμα από την αιθανόλη .

Ιστορία του αμπελιού

Συμφωνά με την ελληνική μυθολογία, ο Σταφυλος ήταν γιος του Διονύσου και της Αριαδνης. Σε άλλο μύθο ο Στάφυλος ήταν βοσκός του βασιλεία της Αιτωλίας Οινέα. Καθώς έβοσκε τις κατσίκες του, παρατήρησε ότι μια από αυτές τρώγοντας συνέχεια ένα συγκεκριμένο καρπό πάχαινε περισσότερο από τις άλλες. Μάζεψε τότε αρκετούς και τους πρόσφερε στον βασιλιά του. Εκείνος παρασκεύασε ένα χυμό τον οποίο ονόμασε "οίνο", στον δε καρπό έδωσε το όνομα του βοσκού του (σταφύλι).
Το αμπέλι και η οικογένεια του ήταν γνωστά από την παλαιολιθική εποχή . Σε ανασκαφές που έγιναν βρέθηκαν απολιθώματα οινοφόρου αμπέλου που χρονολογούνται από την η ωκαινη εποχή. Επειδή το αμπέλι δεν αντέχει το ψύχος, κατά την παγετώνων εγκλιματίστηκε στις παραμεσόγειες περιοχές και στις περιοχές της Κασπίας θάλασσα.
Τα αμπέλια ξεκίνησαν να καλλιεργούνται από την εποχή του χαλκού, καθώς κουκούτσια από σταφύλια βρέθηκαν σε κατοικίες της εποχής αυτής. Επίσης σε επιγραφές γίνονται αναφορές στην άμπελο, ενώ παραστάσεις σε τοίχους απεικονίζουν ανθρώπους να καλλιεργούν αμπέλια και να μαζεύουν σταφύλια. Οι εικόνες και οι γραφές αυτές χρονολογούνται στα 2.500 χρόνια π.Χ.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με κάποιους ερευνητές, η πρώτη καλλιέργεια αμπελιού έγινε στην Κρήτη, ενώ για κάποιους άλλους στη Θράκη και χρονολογούνται γύρω στο 1.000 π.Χ. Ο Όμηρος αναφέρεται στο αμπέλι και το κρασί με τις ονομασίες οίνη, Οινόη, οινιάδα και άλλα. Στη συνέχεια οι Έλληνες και οι Φοίνικες μετέφεραν αμπέλια στην Ιταλική χερσόνησο και η Σικελία έγινε κέντρο παραγωγής σταφυλιών.
Γύρω στο 600 π.Χ. Φοίνικες διέδωσαν την καλλιέργεια του αμπελιού στη Γαλλία και την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το αμπέλι φτάνει στη Βρετανία. Το 13ο αιώνα μ.Χ. οι Άραβες προωθούν την καλλιέργεια του αμπελιού στην Ισπανία και την Πορτογαλία και μέχρι το 17ο αιώνα το αμπέλι ήταν γνωστό σε όλη σχεδόν την Ευρώπη. Στην συνέχεια μεταφέρθηκαν Ευρωπαϊκά αμπέλια στην Αμερική αλλά καταστράφηκαν μετά από μεγάλη επιδημία φυλλοξήρας, ενός εντόμου του εδάφους που προσβάλλει τις ρίζες του φυτού με αποτέλεσμα αυτό να ξεραίνεται. Συνέπεια αυτού ήταν να καλλιεργηθούν άγριες ποικιλίες ντόπιων αμπελιών ανθεκτικών στο έντομο, οι οποίες στις αρχές του 18ου αιώνα έφτασαν να καλλιεργούνται στην Αγγλία και στη Γαλλία. Όμως τα αμπέλια αυτά προσβλήθηκαν από διάφορες άλλες ασθένειες που κατέστρεψαν το 70% των καλλιεργειών. Η λύση δόθηκε με τον εμβολιασμό άγριων αμερικάνικων αμπελιών και τη δημιουργία ανθεκτικών υβριδίων.

Το κλάδεμα το αμπελιού

Η εγκατάσταση νέου αμπελιού είναι μια διαδικασία η οποία δεν πρέπει να αφέθει στη τύχη , αλλά να μελετηθούν όλες οι παράμετροι , για να διαπιστώσουμε εξαρχής , αν οι συνθήκες είναι οι πιο κατάλληλες για το εγχείρημα μας.
Οι βασικές παράμετροι, που πρέπει να συνυπολογιστούν λοιπόν σε γενικές γραμμές, είναι οι ακόλουθες:

• Τοποθεσία
• Έδαφος
• Διάταξη και προσανατολισμός
• Προετοιμασία χωραφιού
• «Απολύμανση» χωραφιού
• Επιλογή ποικιλιακου υλικού

Φύτεμα ή μπόλιασμα

Κόβουμε τον κορμό του κλήματος πολύ χαμηλά,συνήθως λίγο πιο κάτω από την επιφάνεια της γης . Για τον σκοπό αυτό πρέπει να ανοίξουμε ένα μικρό λάκκο γύρω από την βάση του κορμού, αποκαλύπτοντας έτσι 10-15 εκ. της επιφάνειάς του που βρίσκεται μέσα στο χώμα.
Έχοντας έτοιμα τα δύο μπόλια, πάμε πάλι στον κορμό και τον κόβουμε με τομή κάθετα με το έδαφος και σε ύψος 15 εκατοστών από αυτό. Με ένα κοφτερό μπαλταδάκι θα κάνουμε την εγκάρσια τομή με βάθος 4-5 εκατοστά και τα την κρατήσουμε «ανοικτή» βυθίζοντας στο κέντρο του κορμού ένα κατάλληλο εργαλείο ή ένα κομμάτι κατάλληλα διαμορφωμένο σκληρό ξύλο.
Μετά θα βυθίσουμε γερά τα δύο μπόλια με τις σφήνες στις δύο άκρες της ανοικτής σκισμής, έτσι ώστε οι εξωτερικές πλευρές τους να εφάπτονται ακριβώς με την εξωτερική επιφάνεια του φλοιού του κομμένου κορμού.
Γεμίζουμε την σκισμή με ένα κομματι βρεμένο πανί ή βαμβάκι και δένουμε σφικτά τον κορμό από την κορυφή του έως και 3 εκατοστά κάτω από το τέλος της σκισμής. Αλοίφουμε καλά την τομή του κορμού έτσι ώστε ελάχιστο νερό να εισχωρήσει στο κόψιμο. Τώρα πρέπει να σκεπάσουμε με ελαφρύ αμμόχωμα όλο το τμήμα του εμβολιασμού έως την κορυφή του που θα βρίσκεται λίγο κάτω από την επιφάνεια της γης. Εάν έχουμε επιτυχή εμβολιασμό, οι νέοι βλαστοί θα αναπτυχθούν με ορμή έξω από το χώμα σε λίγες ημέρες.

Κλάδεμα αμπελιού

Ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος είναι οι μήνες που γίνεται το κλάδεμα τον αμπελιών. Το κλάδεμα των αμπελιών αποσκοπεί σε δύο πράγματα:

• Την καρποφορία ( κλάδεμακαρποφορίας )
• Τη διαμόρφωση ( κλάδεμαδιαμόρφωσης )

Στα ώριμα αμπέλια τα δύο κλαδέματα συνυπάρχουν. Στα νέα αμπέλια, υπερισχύει το κλάδεμα διαμόρφωσης. Είναι αποδεδειγμένο ότι ένα αμπέλι καρποφορεί όταν κλαδεύεται τακτικά (κάθε χρονιά). Γι' αυτό και το κλάδεμα του αμπελιού είναι μία από τις πιο σημαντικές εργασίες που θα πρέπει να κάνει ο καλλιεργητής.

Πως και που κλαδεύουμε το αμπέλι

Πριν αναφερθώ στο που κλαδεύουμε το αμπέλι, θα πρέπει να αναφερθούμε σε ορισμένους βασικούς όρους της μορφολογίας του αμπελιού.
Κορμός είναι το σκληρό ξυλώδες τμήμα του αμπελιού που βγαίνει έξω από τη γη. Πάνω στον κορμό αναπτύσσονται οι κληματίδες (τα μακριά και ευλύγιστα κλαδιά πάνω στα οποία αναπτύσσονται τα φύλλα και τα σταφύλια). Με το κλάδεμα διαμόρφωσης των νέων αμπελιών, διαμορφώνουμε την κατεύθυνση και σχήμα του κορμού. Πάνω στις κληματίδες, βρίσκονται τα μάτια, από τα οποία θα προκύψουν την Άνοιξη οι νέες κληματίδες. Η περιοχή γύρω από κάθε μάτι είναι διογκωμένη και ονομάζεται κόμπος. Την περίοδο που το αμπέλι βρίσκεται σε λήθαργο, μέσα στον κόμπο αποθηκεύονται θρεπτικά συστατικά. Τα μάτια στο αμπέλι εναλλάσσονται. Ένα εμφανίζεται δεξιά και το επόμενο αριστερά. Το επόμενο δεξιά κ.ο.κ. Το τμήμα της κληματίδας ανάμεσα στα μάτια ονομάζεται Μεσοκάμπιο διάστημα ή Μεσογονάτιοδιάστημα ή καλέμi. Αν κλαδέψουμε μία κληματίδα μέχρι το 3^ο μάτι, δημιουργούμε ένα κεφάλι. Αν την κλαδέψουμε μεταξύ του 6^ου και 10^ου ματιού, δημιουργούμε μία αμολητή.
Γενικά, εκτός και αν υπάρχει λόγος διαμόρφωσης του σχήματος του αμπελιού, θα πρέπει να κλαδεύουμε τις κληματίδες μεταξύ του 1^ου και 3^ou ματιού.

Το αμπέλι δακρύζει όταν το κλαδεύουμε την κατάλληλη εποχή. Το δάκρυ είναι οι ακατέργαστοι χυμοί που χύνονται καθώς δε συναντούν κάποια υποδομή για να τους υποδεχτεί. Το φαινόμενο, αν και επιστημονικά ερμηνευμένο, δεν παύει να με συγκινεί.

Αργολογημα

Βγάζουμε τα φύλλα που δεν χρειάζονται

Βλαστοκομα

Κόβουμε τους βλαστούς του κλήματος για να δυναμώσει ο καρπός

Τρύγος

Ο τρύγος είναι η τελευταία φάση της δραστηριότητας της αμπελοκομίας και αφορά το μάζεμα των σταφυλιών. Ο καθορισμός του χρόνου του τρυγητού έχει μεγάλη σημασία για την ποιότητα των σταφυλιών. Σε γενικές γραμμές ο τρύγος γίνεται τους μήνες Αύγουστοv-Σεπτέμβριο. Τα σταφύλια που είναι έτοιμα για μάζεμα πρέπει να είναι ώριμα και ο βαθμός ωριμότητας βρίσκεται είτε εμπειρικά με το μάτι, ή με δοκιμή στη γεύση, είτε με χημικές μεθόδους όπως είναι η πυκνομέτρηση (γραδάρισμα), όταν έχουμε να κάνουμε με σταφύλια που προορίζονται για παραγωγή κρασιού.
Παραδοσιακά τα τρυγημένα σταφύλια συγκεντρώνονται σε ειδικά κοφίνια (τρυγοκόφινα) ή σε μεγάλα πλαστικά δοχεία χωρητικότητας 20 κιλών. Για την κοπή των τσαμπιών χρησιμοποιούνται ειδικοί σουγιάδες, ψαλίδια ή λεπίδες. Στην ελληνική ύπαιθρο ο τρύγος, μαζί με το πάτημα των σταφυλιών που τον ακολουθούσε, ήταν μια από τις σημαντικότερες αγροτικές εργασίες και γινόταν αφορμή για γιορτή, συνοδευόμενος από τα ανάλογα έθιμα.

Τα εργαλεία

Κλαδευτήρι

Εργαλείο για την κλάδευση του κλήματος

Λοσταρι

Είναι ένα τουμπιο κομμάτι σίδερο που χρησιμεύει το λίπασμα να πάει πιο κοντά στη ρίζα του κλήματος

Μπολιαστι

Ένα αιχμηρό αντικείμενο σαν μαχαίρι που χρησιμεύει στο να μπολιάσουμε το κλήμα δηλαδή από άγριο να γίνει ήμερο

Θειαφοτιρα

Ψεκάζουμε τα κλήματα με θειάφι

Ψεκαστήρα

Ψεκάζεις με φυτοφάρμακα το κλήμα

Κοσα

Κόβουμε τους βλαστούς για να δυναμώσει ο καρπός

σύνδεσμος: http://lyk-karlov.sam.sch.gr/projects/2011_12/b/project_vineyard/vine_dresser.pdf

Καλένγκ Μουανγκάλ
Γεωπόνος - ΓΠΑ

Tα πραγματικά οφέλη των βιολογικών προϊόντων

Οι ερευνητές του Πανεπιστήμιου του Στάνφορντ δημοσίευσαν στις 4 Σεπτεμβρίου 2012 μια συγκριτική μελέτη μεταξύ βιολογικών προϊόντων και εκείνων που προέρχονται από τη συμβατική γεωργία , η οποία μελέτη είχε δώσει αφορμή για μια ζωηρή συζήτηση στο αμερικανικό τύπο περί βιολογικών προϊόντων.

Η μελέτη

Οι ερευνητές επέλεξαν 237 μελέτες ( από αρκετές χιλιάδες ) για τα βιολογικά προϊόντα ( φρούτα , λαχανικά, δημητριακά , κρέατα , τα γαλακτοκομικά προϊόντα , τα πουλερικά και τα αυγά ) . από αυτές οι 17 ήταν μελέτες επιπτώσεων στους πληθυσμούς που κατανάλωναν μια βιολογική τροφή ή μια συμβατική. Οι 223 μελέτες ήταν μελέτες σύγκρισης των επίπεδων των θρεπτικών συστατικών ή των βακτηρίων, των μυκήτων ή των παράσιτων μόλυνσης στα βιολογικά προϊόντα και στα συμβατικά . Δεν μελετήθηκαν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία των καταναλωτών και η διάρκεια των μελετών σε εθελοντές κυμαινόταν από δύο ημέρες έως δύο έτη.

Η μελέτη δημοσιεύθηκε στην έκδοση της 4ης Σεπτεμβρίου του 2012 , στο Annals of Internal Medicine.

Μετά την ανάλυση των δεδομένων , οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι διαφορές όσον αφορά τις διατροφικές επιπτώσεις μεταξύ βιολογικών και συμβατικών τροφίμων ήταν ελάχιστα σημαντικές . Δεν παρατηρήθηκαν συστηματικές διαφορές στην περιεκτικότητα σε βιταμίνες των βιολογικών προϊόντων. Παρατηρήθηκε μια μεμονωμένη θρεπτική ουσία, ο φώσφορος, που ήταν σημαντικά υψηλότερος στα βιολογικά προϊόντα ( ένα στοιχείο που έτσι κ’ αλλιώς όλοι το έχουμε σε αφωνία ) . Επίσης δεν υπήρχε σημαντική διαφορά στην πρωτεΐνη ή στα λιπαρά, μεταξύ του βιολογικού και συμβατικού γάλακτος. Αν και ένας μικρός αριθμός μελετών δείχνουν ότι το βιολογικό γάλα μπορεί να περιέχει υψηλότερα επίπεδα των λιπαρών οξέων ωμέγα- 3 . Στα βιολογικά φρούτα και λαχανικά, παρατηρήθηκε μειωμένος κατά 30% ο κίνδυνος μόλυνσης τους με φυτοφάρμακα σε σχέση με τα συμβατικά προϊόντα, αλλά αυτό έδειξε επίσης ότι τα βιολογικά προϊόντα δεν ήταν απαραιτήτως χωρίς φυτοφάρμακα . Οι ερευνητές πιστεύουν ότι τα επίπεδα των φυτοφαρμάκων που βρίσκονται συνήθως στα συμβατικά τρόφιμα είναι εντός των ορίων ασφαλείας . Δύο μελέτες σε παιδιά που έτρωγαν βιολογικά τρόφιμα έδειξαν χαμηλότερα ποσοστά των υπολειμμάτων στα ούρα, αλλά οι κλινικές επιπτώσεις αυτών των ευρημάτων για την υγεία των παιδιών δεν είναι σαφείς .

Η διαμάχη

Η δημοσίευση αυτή είχε εξοργίσει τους παραγωγούς και τους καταναλωτές των βιολογικών προϊόντων, και ορισμένοι από αυτούς κατηγόρησαν φανερά τους συντάκτες της μελέτης για κομπίνα με τις μεγάλες εταιρείες της συμβατικής γεωργίας και των κατασκευαστών των φυτοφαρμάκων.

Τι να σκεφτώ διατροφικά;

Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι οι συντάκτες της μελέτης είχαν δεσμούς με συγκεκριμένο λόμπι και όπως δήλωσαν οι ίδιοι, δεν είχαν καμία χρηματοδότηση . Η εργασία αυτή δείχνει ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να συγκρίνουμε τις δύο μεθόδους καλλιέργειας και εκτροφής , τουλάχιστον στο επίπεδο της θρεπτικής αξίας των προϊόντων . Μια μελέτη το 2010 από επιστήμονες του Πανεπιστήμιου της Ουάσιγκτον έδειξε ότι η βιολογική φράουλα είχε περισσότερη βιταμίνη C και αντιοξειδωτικά από τη συμβατική φράουλα . Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2012 από επιστήμονες του Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, οι βιολογικές ντομάτες είχαν επίσης περισσότερες πολυφαινόλες από τις συμβατικά καλλιεργούμενες ντομάτες. Διατροφικά , φαίνεται ότι τα βιολογικά φρούτα και τα λαχανικά έχουν λίγο περισσότερη βιταμίνη C και πολυφαινόλες από τα συμβατικά προϊόντα , ενώ για τα υπόλοιπα στοιχεία ( πλην του φώσφορου ) η διαφορά είναι ελάχιστη. Ωστόσο , άλλες μεταβλητές, όπως ο τύπος του εδάφους , οι κλιματικές συνθήκες , η ωριμότητα , μπορούν να επηρεάζουν σημαντικά την θρεπτική αξία των προϊόντων από ότι ο τρόπος παραγωγής τους. Ένα μήλο καλλιεργούμενο με τη χρήση των φυτοφαρμάκων, σε βέλτιστη ωριμότητα του θα μπορούσε να περιέχει περισσότερες βιταμίνες από ένα λιγότερο ώριμο που καλλιεργήθηκε με βιολογικές μεθόδους. Για το βιολογικό γάλα , η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μπορεί να περιέχει περισσότερα ωμέγα - 3 λιπαρά οξέα ( καλό για την καρδιά ) , και λιγότερα ωμέγα- 6 ( προ-φλεγμονώδη ) από το συμβατικό γάλα . Organic Valley ,ένας αμερικανικός συνεταιρισμός βιοκαλλιεργητών , λέει ότι το γάλα τους περιέχει 79% περισσότερα ωμέγα - 3 από τα συμβατικό γάλα , καθώς και σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα των ωμέγα - 6.

από την άποψη της μόλυνσης

Τα βιολογικά προϊόντα έχουν λιγότερα υπολείμματα φυτοφαρμάκων από τα συμβατικά φρούτα και λαχανικά. Αυτή η μελέτη το επιβεβαίωσε αφού το 38 % των συμβατικών προϊόντων που μελετήθηκαν περιείχαν ανιχνεύσιμα επίπεδα καταλοίπων φυτοφαρμάκων , έναντι μόλις 7 % των βιολογικών προϊόντων .
Όμως η πλειοψηφία των συμβατικών προϊόντων είχαν χαμηλότερα επίπεδα των υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων από προβλεπόμενα όρια . Το ερώτημα είναι , ως καταναλωτής σας αρκούν τα προβλεπόμενα αυτά όρια; Σ’ αυτό απαντάει ο Charles Benbrook , ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον. Πιστεύει ότι τα οφέλη των βιολογικών τροφίμων από την άποψη της έκθεσης σε φυτοφάρμακα είναι πραγματικά για τις έγκυες γυναίκες , για μικρά παιδιά και για τους ηλικιωμένους με χρόνιες παθήσεις . Βασίζεται σε μελέτες που δείχνουν ότι οι γυναίκες που κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης κατανάλωναν τρόφιμα με υψηλότερα επίπεδα των φυτοφαρμάκων, γέννησαν παιδιά που είχαν αργότερα χαμηλότερο σκορ σε τεστ νοημοσύνης(IQ).

συμπέρασμα

Οι περισσότεροι άνθρωποι που επιλέγουν βιολογικά το κάνουν επειδή θέλουν να αποφύγουν τα φυτοφάρμακα , τα αντιβιοτικά και άλλες χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στη συμβατική γεωργία , και υποστηρίζουν μια παραγωγική διαδικασία φιλική προς το περιβάλλον. Σε αυτό το πλαίσιο , αυτή η ανάλυση επιβεβαίωσε την επιλογή τους.

Καλένγκ Μουανγκάλ
Γεωπόνος - ΓΠΑ

APΔEYΣH ME YΦAΛMYPA NEPA

Όλα τα νερά που χρησιμοποιούνται για πότισμα, από οπουδήποτε και αν προέρχονται (πηγές, ποταμούς, υδατοφράκτες, γεωτρήσεις) περιέχουν πάντοτε ορισμένες ποσότητες διαλυτών αλάτων. Για το λόγο αυτό το νερό που χρησιμοποιείται για πότισμα θεωρείται η μεγαλύτερη πηγή αλάτων μέσα στο έδαφος. Άλλη πηγή αλάτων του εδάφους είναι η προσθήκη λιπασμάτων και εδαφοβελτιωτικών.

Η κατάταξη και εκτίμηση της ποιότητας του νερού που χρησιμοποιείται για πότισμα δεν είναι και τόσο εύκολη δουλειά. Και τούτο γιατί, εκτός από την ποσότητα των συνολικών αλάτων και το είδος τους, πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη και άλλοι παράγοντες, όπως είναι το έδαφος, το είδος της φυτείας, οι κλιματολογικές συνθήκες, η μέθοδος και η συχνότητα ποτίσματος και η εμπειρία του γεωργού.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΠΟΤΙΣΜΑΤΟΣ

Τo νερό ποτίσματος μπορεί να διαφέρει σημαντικά όσον αφορά την ποιότητα του ανάλογα με το είδος και την ποσότητα των υδατοδιαλυτών αλάτων. Τα άλατα βρίσκονται στο νερό ποτίσματος σε σχετικά μικρές αλλά σημαντικές ποσότητες. Με το πότισμα τα άλατα που βρίσκονται στο νερό παραμένουν στο έδαφος ενώ το νερό εξατμίζεται ή χρησιμοποιείται από τα φυτά.

Η καταλληλότητα του νερού ποτίσματος δεν χαρακτηρίζεται μόνο από τη συνολική συγκέντρωση των υδατοδιαλυτών αλάτων αλλά και από το είδος των επιμέρους ιόντων. Με την αύξηση των υδατοδιαλυτών αλάτων παρουσιάζονται διάφορα προβλήματα στα εδάφη και τις φυτείες, με αποτέλεσμα την ανάγκη εκτέλεσης ειδικών καλλιεργητικών φροντίδων για διατήρηση ικανοποιητικών επιπέδων παραγωγής.

Γενικά η προσέγγιση που θα ακολουθηθεί για την εκτίμηση της καταλληλότητας του νερού για πότισμα είναι εκείνη που εκτιμά τη δυνατότητα δημιουργίας προβλημάτων ή μείωση της παραγωγής από τη μακροχρόνια χρήση υφάλμυρων νερών.

Τα κύρια χαρακτηριστικά που συνήθως χρησιμοποιούνται για ταξινόμηση της ποιότητας του νερού για πότισμα είναι:

• Η αλατότητα, δηλαδή η συνολική συγκέντρωση υδατοδιαλυτών αλάτων,
• η διηθητικότητα, δηλαδή ή συγκέντρωση ιόντων Νατρίου σε συσχετισμό με το Ασβέστιο και Μαγνήσιο,
• η τοξικότητα, δηλαδή η συγκέντρωση ιόντων Βορίου, Νατρίου, Χλωρίου, κτλ., τα οποία μπορεί να είναι τοξικά στην ανάπτυξη των φυτών,
• μια γενική κατηγορία με διάφορα προβλήματα.

Η ταξινόμηση αυτή είναι σήμερα αποδεκτή από όλους. Αποτελεί μια πρακτική και απλή μέθοδο που εύκολα γίνεται κατανοητή. Όμως η ταξινόμηση αυτή πρέπει να θεωρείται σαν διαχειριστικό μέτρο που σκοπό έχει να βοηθήσει στην καλύτερη αντίληψη των προβλημάτων που μπορεί να δημιουργήσει στο έδαφος και τα φυτά η ποιότητα του νερού ποτίσματος. Οι κατευθυντήριες αυτές γραμμές είναι το πρώτο βήμα για υπόδειξη των περιορισμών χρήσης του νερού αλλά από μόνες τους δεν είναι ικανοποιητικές.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΛΑΤΟΤΗΤΑΣ

Με τον όρο αλατότητα εννοούμε τη μείωση της διαθεσιμότητας του νερού από τις διάφορες καλλιέργειες με αποτέλεσμα τον επηρεασμό της παραγωγής.

Η αλατότητα, δηλαδή η συνολική συγκέντρωση των υδατοδιαλυτών αλάτων, είναι το πιο απλό και χαρακτηριστικό κριτήριο που χρησιμοποιείται κατά την εκτίμηση του νερού ποτίσματος. Η σημασία της αλατότητας έγκειται στο γεγονός ότι οι περισσότερες καλλιέργειες αντιδρούν στη συνολική συγκέντρωση αλάτων στο διάλυμα παρά στα επιμέρους ειδικά ιόντα.

Η συνολική συγκέντρωση αλάτων εκφράζεται με πολλούς τρόπους. Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι είναι σε μονάδες ηλεκτρικής αγωγιμότητας (dS/m) ή σε μέρη στο εκατομμύριο (μ.σ.ε.).

Με βάση λοιπόν την ηλεκτρική αγωγιμότητα τα νερά κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες:

• Νερά με ηλεκτρική αγωγιμότητα μέχρι 0,75 dS/m.
• Νερά με ηλεκτρική αγωγιμότητα από 0,75 – 3,00 dS/m
• Nερά με ηλεκτρική αγωγιμότητα μεγαλύτερη από 3,00 dS/m

Tα νερά της πρώτης κατηγορίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το πότισμα όλων των καλλιεργειών χωρίς κανένα πρόβλημα. Τα νερά της δεύτερης κατηγορίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το πότισμα φυτών σχετικά ανθεκτικών στα άλατα και σε εδάφη που να επιτρέπουν το ξέπλυμα των αλάτων από το ριζόστρωμα. Η χρήση των νερών της τρίτης κατηγορίας γίνεται σε φυτά ανθεκτικά στα άλατα και σε εδάφη ελαφρά ώστε να γίνεται εύκολα το ξέπλυμα των αλάτων. Η κατάταξη αυτή με τα κυπριακά δεδομένα θεωρείται πολύ αυστηρή. Στην πράξη χρησιμοποιούνται νερά με μεγαλύτερη ηλεκτρική αγωγιμότητα από 3,00 dS/m σε ανθεκτικές στα άλατα καλλιέργειες με πολύ καλά αποτελέσματα.

Η εκτίμηση της καταλληλότητας του νερού άρδευσης μόνον από τη συνολική συγκέντρωση αλάτων μπορεί να δώσει λανθασμένα αποτελέσματα. Η εκτίμηση με βάση την αλατότητα μπορεί να θεωρείται σαν η πιο απλή και εύκολη μέθοδος αλλά πρέπει πάντοτε να συνεκτιμάτε και με άλλους παράγοντες για να μην εξάγονται λανθασμένα συμπεράσματα.

Αύξηση αλατότητας του εδάφους

Με κάθε πότισμα προστίθενται άλατα στο έδαφος. Αυτά τα άλατα μειώνουν την παραγωγή, αν συγκεντρωθούν στο ριζόστρωμα των φυτών σε μεγάλες συγκεντρώσεις. Τα φυτά αφαιρούν το μεγαλύτερο μέρος του νερού ποτίσματος με την εξατμισοδιαπνοή αλλά ένα σημαντικό μέρος των αλάτων παραμένει μέσα στο έδαφος. Ένα μέρος των αλάτων πρέπει να ξεπλυθεί κάτω από το ριζικό σύστημα των φυτών πριν η συγκέντρωση επηρεάσει την παραγωγή. Το ξέπλυμα γίνεται με την εφαρμογή μεγαλύτερων ποσοτήτων νερού έτσι ώστε μέρος του να περάσει κάτω από το ριζόστρωμα και να μεταφέρει μαζί του μέρος των αλάτων που συγκεντρώθηκαν. Μετά από αρκετά ποτίσματα η συγκέντρωση των αλάτων στο έδαφος σταθεροποιείται και εξαρτάται από την αλατότητα του νερού ποτίσματος και το βαθμό ξεπλύματος. Ψηλός βαθμός ξεπλύματος έχει σαν αποτέλεσμα μικρότερη συγκέντρωση αλάτων σε σύγκριση με χαμηλό βαθμό ξεπλύματος.

Επίδραση της αλατότητας στις φυτείες

Ο πρωταρχικός αντικειμενικός σκοπός της άρδευσης είναι η προμήθεια των καλλιεργειών, σε κατάλληλες χρονικές περιόδους, ικανοποιητικής ποσότητας νερού έτσι ώστε να αποφεύγεται μείωση της παραγωγής λόγω εκτεταμένων περιόδων έλλειψης νερού κατά τη διάρκεια ευαίσθητων σταδίων ανάπτυξης των φυτών. Ταυτόχρονα όμως, κατά τη διάρκεια διαδοχικών αρδεύσεων τα άλατα που περιέχονται στο νερό άρδευσης συγκεντρώνονται στο έδαφος και μειώνουν τη διαθεσιμότητα του νερού από τα φυτά. Η κατανόηση αυτής της διαδικασίας θα βοηθήσει στην καλύτερη εφαρμογή των εισηγούμενων μέτρων διαχείρισης των προβλημάτων αλατότητας.

Η επίδραση της αλατότητας στην ανάπτυξη των καλλιεργειών χαρακτηρίζεται σαν η μείωση της ικανότητας πρόσληψης υγρασίας από τα φυτά. Η επίδραση αυτή οφείλεται τόσο στην αύξηση της οσμωτικής πίεσης του εδαφικού διαλύματος όσο και στη δύναμη που συγκρατείται η εδαφική υγρασία. Για παράδειγμα, αν δύο εδάφη είναι κατά τα άλλα τα ίδια και περιέχουν το ίδιο ποσοστό υγρασίας και το ένα είναι ελεύθερο αλάτων, ενώ το άλλο αλμυρό, τα φυτά μπορούν να χρησιμοποιήσουν περισσότερο από το διαθέσιμο νερό από το έδαφος που δεν περιέχει άλατα.

Διαχείριση προβλημάτων αλατότητας

Η διαχείριση των προβλημάτων αλατότητας έχει σκοπό τη διατήρηση μιας αποδεκτής ποιότητας και παραγωγής γεωργικών προϊόντων. Υπάρχουν πολλοί τρόποι διαχείρισης προβλημάτων αλατότητας αλλά αυτοί δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται μεμονωμένα. Στην πράξη χρησιμοποιείται συνδυασμός τούτων για επίλυση του προβλήματος.

Οι βασικότεροι τρόποι διαχείρισης προβλημάτων αλατότητας είναι η επιλογή της κατάλληλης φυτείας, η συνεχής διατήρηση της διαθέσιμης εδαφικής υγρασίας σε ψηλά επίπεδα, η χρήση του κατάλληλου συστήματος άρδευσης, το ξέπλυμα των αλάτων, διάφορες καλλιεργητικές φροντίδες και αλλαγή ή ανάμειξη διαθέσιμων πηγών νερού. Στη συνέχεια θα αναλύσουμε τους βασικότερους τρόπους διαχείρισης:

• Επιλογή κατάλληλης φυτείας: Όλες οι φυτείες δεν αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο στην αλατότητα. Μερικές σε μεγαλύτερη αλατότητα εδάφους παράγουν ικανοποιητικές αποδόσεις γεωργικών προϊόντων παρά κάποιες άλλες. Αυτό οφείλεται στην ικανότητα των φυτών να απορροφούν περισσότερο νερό από ένα αλμυρό έδαφος.
• Διατήρηση της διαθέσιμης υδατικής υγρασίας σε ψηλά επίπεδα: Ένας από τους βασικούς στόχους της διατήρησης της εδαφικής υγρασίας σε ψηλά επίπεδα είναι η μείωση της αλατότητας του εδαφικού διαλύματος. Έτσι μειώνεται η δύναμη που πρέπει να καταβάλλουν οι διάφορες φυτείες για απορρόφηση της εδαφικής υγρασίας. Η διατήρηση της διαθέσιμης εδαφικής υγρασίας σε ψηλά επίπεδα τότε μόνο μπορεί να επιτευχθεί, αν υπάρχουν εγκαταστημένα Βελτιωμένα Συστήμα Άρδευσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η χρήση του συστήματος των σταγόνων όπου η άρδευση γίνεται σε πολύ σύντομα χρονικά διαστήματα και η διαθέσιμη υγρασία διατηρείται σε ψηλά επίπεδα. Έτσι, οι φυτείες ανταποκρίνονται πολύ πιο θετικά, παρά αν ποτίζονταν με οποιαδήποτε άλλη μέθοδο.
• Ξέπλυμα αλάτων: Τα περισσότερα από τα άλατα του νερού ποτίσματος που μένουν στο έδαφος μετά την πρόσληψη του νερού από τα φυτά είναι διαλυτά και πρέπει να ξεπλυθούν. Σκοπός του ξεπλύματος είναι η διατήρηση της αλατότητας του εδάφους σε τέτοια επίπεδα ώστε να επιτυγχάνεται ικανοποιητική παραγωγή. Το ξέπλυμα γίνεται βασικά πριν την έναρξη της καλλιεργητικής περιόδου αλλά μπορεί να γίνει και κατά τη διάρκειά της. Με τη μέθοδο της συνδυασμένης άρδευσης-λίπανσης, ιδιαίτερα στα λαχανικά που ποτίζονται με το σύστημα των σταγόνων, συστήνεται να εφαρμόζεται ένα συνεχές ξέπλυμα των αλάτων κάθε φορά που ποτίζουμε. Στις περιπτώσεις εκείνες που χρησιμοποιούνται τα συστήματα εκτοξευτήρων χαμηλής παροχής ή μίνι σπρίνκλερς στα λαχανικά και τα δέντρα, αντίστοιχα, το ξέπλυμα των αλάτων δεν γίνεται με κάθε πότισμα αλλά κατά τακτά χρονικά διαστήματα ανάλογα με την ποιότητα του νερού άρδευσης και το είδος της καλλιέργειας.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΙΗΘΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Με τον όρο διηθητικότητα εννοούμε την ευκολία με την οποία το νερό εισέρχεται και διεισδύει διαμέσου του εδάφους. Αυτή καθορίζει την ποσότητα του νερού που μπορεί να διεισδύσει και αποθηκευτεί μέσα στο έδαφος. Το τελικό αποτέλεσμα είναι η μειωμένη προμήθεια νερού στα φυτά, παρόμοια με εκείνη της αλατότητας αλλά για διαφορετικό λόγο. Το πρόβλημα της διηθητικότητας του νερού είναι η μείωση της ποσότητας του νερού που θα τοποθετηθεί στο έδαφος για μελλοντική χρήση από τα φυτά ενώ της αλατότητας η μείωση της διαθεσιμότητας του νερού που βρίσκεται αποθηκευμένο στο έδαφος. Βαθμός διηθητικότητας μέχρι 3 χιλιοστά/ώρα θεωρείται μικρός, ενώ μεγαλύτερος από 12 χιλιοστά/ώρα σχετικά μεγάλος. Φυσικά η διηθητικότητα μπορεί να επηρεαστεί από πολλούς παράγοντες εκτός από την ποιότητα του νερού άρδευσης, όπως είναι η δομή και υφή του εδάφους, ο βαθμός συμπίεσης του εδάφους και το ποσοστό της οργανικής ουσίας που βρίσκεται στο έδαφος.

Οι δυο πιο κοινοί παράγοντες που επηρεάζουν τη διηθητικότητα είναι η συνολική συγκέντρωση υδατοδιαλυτών αλάτων (αλατότητα) και η περιεκτικότητα του νατρίου σε συσχετισμό με την περιεκτικότητα ασβεστίου και μαγνησίου. Οι δύο αυτοί παράγοντες πρέπει να συνεκτιμούνται για σκοπούς καλύτερης εκτίμησης των τελικών επιδράσεων του βαθμού διηθητικότητας του νερού. Για παράδειγμα, ένα νερό με ψηλή αλατότητα αυξάνει τη διηθητικότητα ενώ ένα νερό με χαμηλή αλατότητα και ψηλή σχέση νατρίου ως προς το ασβέστιο και μαγνήσιο μειώνει τη διηθητικότητα.

Στις περισσότερες περιπτώσεις το πρόβλημα της διηθητικότητας παρουσιάζεται στα επιφανειακά λίγα εκατοστά του εδάφους, αλλά κάποτε συμβαίνει και σε βαθύτερα στρώματα του εδάφους.

Διαχείριση προβλημάτων διηθητικότητας

Τα διαχειριστικά μέτρα για αντιμετώπιση της διηθητικότητας τότε μόνο πρέπει να λαμβάνονται όταν δεν μπορούν να ικανοποιηθούν οι υδατικές ανάγκες ή οι ανάγκες ξεπλύματος λόγω μικρής διηθητικότητας του εδάφους. Τα διαχειριστικά μέτρα επίλυσης του προβλήματος μπορούν να διαχωριστούν σε χημικά ή φυσικά. Τα χημικά μέτρα περιλαμβάνουν αλλαγές στη χημική σύνθεση του εδάφους ή του νερού που επηρεάζουν τη διηθητικότητα. Τέτοια μέτρα περιλαμβάνουν διάφορες καλλιεργητικές φροντίδες, όπως είναι η επιφανειακή καλλιέργεια, το βαθύ όργωμα και ο εμπλουτισμός του εδάφους με οργανική ουσία.

Ο συνδυασμός των φυσικών και χημικών μέτρων έχει αποδεικτεί σαν ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για επίλυση του προβλήματος της διηθητικότητας. Όμως απαιτείται συνεχής ετήσια επένδυση τόσο σε χρήματα όσο και σε χρόνο για να είναι αποτελεσματικός. Πολλοί προσπαθούν να αντικαταστήσουν αυτούς τους τρόπους με τη χρήση τόσο των βελτιωμένων συστημάτων άρδευσης, όσο και της ανάλογης καλής διαχείρισής τους. Στη συνέχεια αναφέρονται τα κυριότερα διαχειριστικά μέτρα:

• Βελτιωτικά εδάφους και νερού: Διάφορα χημικά παρασκευάσματα μπορούν να προστεθούν στο νερό ή το έδαφος για να βελτιώσουν τη χαμηλή διηθητικότητα που προκαλείται είτε από την ψηλή συγκέντρωση νατρίου είτε από την πολύ μικρή αλατότητα του νερού ποτίσματος. Τα παρασκευάσματα που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι βασικά ο γύψος και σε πολύ μικρότερο βαθμό διάφορα οξέα, όπως είναι το φωσφορικό και το θειικό οξύ. Η προσθήκη γύψου ή άλλων παρόμοιων προσθετικών δεν θα βοηθήσουν σε σημαντική βελτίωση εάν το πρόβλημα της διηθητικότητας οφείλεται σε συμπίεση του εδάφους, κακή υφή του εδάφους ή περιοριστικό αργιλώδη ορίζοντα. Τα χημικά παρασκευάσματα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο στις περιπτώσεις εκείνες που υπάρχει σοβαρή μείωση στην παραγωγή λόγω μικρής διηθητικότητας.
• Καλλιέργεια και βαθύ όργωμα: Η μέθοδος αυτή είναι φυσική και σκοπό έχει να διατηρήσει το έδαφος ανοικτό με μηχανικά μέσα, έτσι ώστε να αυξηθεί η διηθητικότητα. Η καλλιέργεια και το βαθύ όργωμα είναι οι φυσικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται περισσότερο, είναι αποτελεσματικές, αλλά μικρής διάρκειας και κατά συνέπεια προσφέρουν προσωρινή λύση στο πρόβλημα. Η καλλιέργεια βοηθά στην αύξηση της διηθητικότητας στο επιφανειακό έδαφος και η βαθιά καλλιέργεια σε βαθύτερα στρώματα του εδάφους.
• Διαχειριστικά μέτρα άρδευσης: Τα διαχειριστικά μέτρα άρδευσης που μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση του προβλήματος της διηθητικότητας είναι η αύξηση της συχνότητας άρδευσης, η προάρδευση, η επέκταση της διάρκειας άρδευσης και η αλλαγή του συστήματος άρδευσης. Η αύξηση της συχνότητας άρδευσης είναι ένας απλός και αποτελεσματικός τρόπος ειδικότερα για εδάφη που έχουν αρχικά μεγάλη διηθητικότητα που όμως αργότερα μειώνεται σε μεγάλο βαθμό λόγω χαμηλής αλατότητας ή ψηλής συγκέντρωσης νατρίου σε σχέση με το ασβέστιο και μαγνήσιο. Η επέκταση της διάρκειας άρδευσης βοηθά στην εφαρμογή μεγαλύτερης ποσότητας νερού και μπορεί να επιτευχθεί με τη μείωση της ποσότητας νερού που εφαρμόζεται στο χωράφι ανά ώρα. Η αλλαγή του συστήματος άρδευσης σε άλλο με μικρότερη ένταση βροχόπτωσης βοηθά σημαντικά στη μείωση του προβλήματος της διηθητικότητας.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑΣ

Το πρόβλημα της τοξικότητας, σε αντίθεση με τα προβλήματα αλατότητας και διηθητικότητας, συμβαίνει μέσα στο ίδιο το φυτό λόγω της συγκέντρωσης ορισμένων συστατικών (ιόντων) του νερού ποτίσματος, όπως είναι το χλώριο, το νάτριο, το βόριο σε τέτοια επίπεδα που δημιουργούν προβλήματα στα φύλλα των φυτειών ή μειώνουν την παραγωγή. Οι δενδρώδεις καλλιέργειες είναι πιο ευαίσθητες παρά οι εποχικές φυτείες. Τα προβλήματα τοξικότητας νατρίου συνήθως σχετίζονται με τις δενδρώδεις καλλιέργειες. Σε αντίθεση, το χλώριο, το νάτριο και το βόριο μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα τοξικότητας και σε ετήσιες καλλιέργειες.

Τοξικότητα Χλωρίου

Το χλώριο είναι το στοιχείο εκείνο που προκαλεί τις περισσότερες περιπτώσεις τοξικότητας στα φυτά. Το χλώριο δεν δεσμεύεται στο έδαφος, είναι ελεύθερο να προσληφθεί από τα φυτά και να συγκεντρωθεί στα φύλλα τους. Αν η συγκέντρωση στα φύλλα ξεπερνά την ανθεκτικότητα των καλλιεργειών, τότε αναπτύσσονται προβλήματα τοξικότητας. Συνήθως τα πρώτα συμπτώματα που παρουσιάζονται είναι περιφερειακά εγκαύματα στο άκρο του φύλλου και στη συνέχεια τα εγκαύματα προχωρούν σε ολόκληρο το φύλλο και προκαλούν την ξήρανσή του. Επίσης, η ανθεκτικότητα κατά το στάδιο της βλάστησης είναι μικρότερη από τα άλλα στάδια ανάπτυξης. Οι απόλυτες τιμές εξαρτούνται από το κλίμα, τις εδαφικές συνθήκες και τις καλλιεργητικές φροντίδες.

Τοξικότητα Νατρίου

Η επίδραση του νατρίου στα φυτά μπορεί να είναι άμεση ή έμμεση. Η άμεση επίδραση σχετίζεται με την τοξική επίδραση του νατρίου ενώ η έμμεση με τη μείωση της διηθητικότητας του εδάφους. Σε αντίθεση με τα συμπτώματα χλωρίου, τα συμπτώματα νατρίου δεν μπορούν εύκολα να διαγνωστούν. Τυπικά συμπτώματα τοξικότητας νατρίου, που παρουσιάζονται αρχικά στα παλιά φύλλα, είναι κάψιμο του φύλλου και σταδιακά νεκρωτικές κηλίδες και ιστοί κατά μήκος της εξωτερικής άκρης του φύλλου.

Τα προβλήματα συγκέντρωσης νατρίου, συνήθως συσχετίζονται με τις δενδρώδεις καλλιέργειες χωρίς αυτό να σημαίνει ότι σε ψηλές συγκεντρώσεις δεν παρουσιάζονται προβλήματα και σε άλλες φυτείες. Ευαίσθητες καλλιέργειες είναι τα φυλλοβόλα δέντρα, τα εσπεριδοειδή, τα αβοκάτο, οι ξεροί καρποί, τα φασολάκια και τα φιστίκια. Ανθεκτικές καλλιέργειες είναι το τριφύλλι, τα σιτηρά, η ντομάτα και το σπανάκι.

Τοξικότητα Βορίου

Το βόριο, σε αντίθεση με το νάτριο, αποτελεί βασικό θρεπτικό στοιχείο για την ανάπτυξη των διαφόρων καλλιεργειών, αλλά σε πολύ μικρή ποσότητα. Έτσι, μια σχετικά μικρή συγκέντρωση βορίου στο νερό άρδευσης, μπορεί να είναι τοξική σε ορισμένες ευαίσθητες στο βόριο καλλιέργειες. Για παράδειγμα, νερό με περιεκτικότητα βορίου 1 μέρος στο εκατομμύριο αναμένεται να δημιουργήσει προβλήματα στα εσπεριδοειδή, ενώ το ίδιο νερό θεωρείται κατάλληλο για άρδευση πολλών άλλων καλλιεργειών, όπως είναι οι πατάτες, οι ντομάτες και το τριφύλλι. Για το λόγο αυτό νερό με την ίδια περιεκτικότητα σε βόριο, για τη μια καλλιέργεια μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ακατάλληλο και για μια άλλη σαν κατάλληλο.

Τα συμπτώματα τοξικότητας βορίου παρουσιάζονται πρώτα στα παλιά φύλλα σαν κιτρινίσματα, κηλίδες ή περιφερειακές ξηράνσεις των άκρων των φύλλων. Με την πάροδο του χρόνου οι χλωρώσεις και οι ξηράνσεις συνήθως προχωρούν στο εσωτερικό των φύλλων μεταξύ των νεκρώσεων.

Διαχείριση ειδικών προβλημάτων τοξικότητας

Είναι φανερό ότι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να αποφευχθούν προβλήματα τοξικότητας είναι η επιλογή του νερού άρδευσης κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μην αναμένονται οποιαδήποτε προβλήματα τοξικότητας στη φυτεία που θα αρδευτεί με το νερό αυτό. Αν όμως τέτοιο νερό δεν είναι διαθέσιμο τότε πρέπει να χρησιμοποιηθούν κάποια διαχειριστικά μέτρα που να μειώσουν τα προβλήματα τοξικότητας και να αυξήσουν την παραγωγή. Τα κυριότερα διαχειριστικά μέτρα είναι το ξέπλυμα, η αλλαγή της καλλιέργειας, η ανάμειξη με καλύτερης ποιότητας νερό και διάφορες καλλιεργητικές φροντίδες.

• Το ξέπλυμα των τοξικών ιόντων χλωρίου, νατρίου και σε λιγότερο βαθμό του βορίου, ακολουθεί τους ίδιους κανόνες και τρόπους με αυτούς του ξεπλύματος για μείωση της αλατότητας. Έτσι όταν ακολουθείται ένα πρόγραμμα ξεπλύματος των αλάτων ταυτόχρονα γίνεται και ξέπλυμα των τοξικών ιόντων. Το ξέπλυμα όμως αυτό μπορεί να μην είναι ικανοποιητικό αν ένα τοξικό ιόν βρίσκεται σε πολύ μεγάλη συγκέντρωση που το νερό που χρησιμοποιείται για ξέπλυμα των αλάτων δεν μπορεί να ξεπλύνει το συγκεκριμένο ιόν σε ικανοποιητικό βαθμό. Αυτό συνήθως μπορεί να συμβεί με τα ιόντα βορίου που είναι πιο δυσκολοκίνητα παρά τα ιόντα χλωρίου και νατρίου.
• Η εκλογή πιο ανθεκτικής καλλιέργειας προσφέρει μια πρακτική λύση στο πρόβλημα της τοξικότητας. Υπάρχουν διάφοροι βαθμοί τοξικότητας για τα διάφορα τοξικά ιόντα για τις διάφορες καλλιέργειες. Ανάλογα με τη συγκέντρωση των διαφόρων τοξικών ιόντων πρέπει να γίνει και η επιλογή της κατάλληλης φυτείας. Για παράδειγμα, αν η συγκέντρωση χλωρίου είναι 450 μέρη στο εκατομμύριο και του βορίου 0,6 μέρη στο εκατομμύριο, το νερό αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πότισμα εσπεριδοειδών και όχι φράουλας ή φασολιού που η συγκέντρωση χλωρίου πρέπει να είναι μικρή.

Νοουμένου ότι το ξέπλυμα είναι η καλύτερη και η πιο πρακτική μέθοδος αντιμετώπισης των προβλημάτων τοξικότητας, το κλειδί της επιτυχίας είναι οι καλλιεργητικές φροντίδες που τείνουν στην εφαρμογή ομοιόμορφου ποτίσματος μέσω των βελτιωμένων συστημάτων άρδευσης.

Ένα άλλο πρόβλημα τοξικότητας παρουσιάζεται στις περιπτώσεις που χρησιμοποιείται η τεχνητή βροχή για πότισμα ευαίσθητων καλλιεργειών. Η τοξικότητα παρουσιάζεται γιατί ψηλές συγκεντρώσεις χλωρίου και νατρίου απορροφούνται από τα φύλλα που διαβρέχονται με την τεχνητή βροχή. Το πρόβλημα γίνεται μεγαλύτερο όσο μικρότερη είναι η ταχύτητα κίνησης του σπρίνκλερ, όσο μεγαλύτερη είναι η θερμοκρασία και η ταχύτητα του ανέμου και μικρότερη η σχετική υγρασία. Ευαίσθητες καλλιέργειες είναι οι αμυγδαλιές, οι χρυσομηλιές, τα εσπεριδοειδή και οι δαμασκηνιές ενώ ανθεκτικές είναι το κουνουπίδι και το βαμβάκι.

ΔΙΑΦΟΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Εκτός από τα προβλήματα της αλατότητας, διηθητικότητας και τοξικότητας υπάρχουν και άλλα προβλήματα που σχετίζονται με την ποιότητα του νερού άρδευσης. Αυτά είναι η ψηλή συγκέντρωση αζώτου στο νερό άρδευσης με αποτέλεσμα την υπερβολική βλαστική ανάπτυξη και την καθυστέρηση της ωρίμανσης και η δημιουργία λευκών κηλίδων στα φρούτα και τα φύλλα όταν το νερό περιέχει ψηλές συγκεντρώσεις δισανθρακικών ή γύψου και χρησιμοποιείται για πότισμα η μέθοδος της τεχνητής βροχής.

Επίσης, στα διάφορα κατατάσσονται προβλήματα που δημιουργούνται κυρίως στα εξαρτήματα άρδευσης από αφύσικες τιμές του pH του νερού ποτίσματος.

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΓΙΑ ΠΟΤΙΣΜΑ

Η προσέγγιση που χρησιμοποιείται είναι η παρουσίαση απλών κατευθυντήριων γραμμών. Αυτές δείχνουν τη δυνατότητα του νερού που χρησιμοποιείται, να δημιουργεί τέτοιες συνθήκες στο έδαφος, που να περιορίζουν τη χρήση του ή που να χρειάζεται εφαρμογή κατάλληλων διαχειριστικών μέτρων ώστε να διατηρείται ικανοποιητική παραγωγή. Η εκτίμηση, τις περισσότερες φορές, εξαρτάται από τις ειδικές συνθήκες στο επίπεδο του χωραφιού και συγκεκριμένα από τη δυνατότητα να προκληθούν ζημιές στην παραγωγή κάτω από τις ειδικές συνθήκες διαχείρισης του γεωργού. Κατά συνέπεια, ενώ οι κατευθυντήριες γραμμές αποτελούν έναν καλό μέσο εκτίμησης της καταλληλότητας του νερού για πότισμα, δεν πρέπει να αποτελεί το μοναδικό κριτήριο αλλά να λαμβάνονται υπόψη και άλλοι παράγοντες, όπως είναι το έδαφος, οι φυτείες, οι κλιματολογικές συνθήκες, τα βελτιωμένα συστήματα άρδευσης και οι εμπειρίες του γεωργού.

Συνήθως δεν αναμένονται προβλήματα στα εδάφη ή τα φυτά όταν χρησιμοποιείται νερό που κατατάσσεται σαν «ασφαλές». Όταν χρησιμοποιείται νερό που κατατάσσεται με «αυξανόμενο πρόβλημα» τότε χρειάζεται σταδιακά αυξανόμενη προσοχή όσον αφορά την επιλογή των φυτειών και τα διαχειριστικά μέτρα αν επιδιώκεται πλήρης παραγωγή από τις φυτείες. Στην περίπτωση όμως που το νερό κατατάσσεται στην κατηγορία με «σοβαρό πρόβλημα», τότε αναμένονται προβλήματα στα εδάφη και τα φυτά ή μειωμένη παραγωγή, και χρειάζεται κατάλληλη επιλογή των καλλιεργειών, καθώς και ψηλού βαθμού διαχειριστικά μέτρα για να επιτευχθεί ικανοποιητική παραγωγή.

Καλένγκ Μουανγκάλ
Γεωπόνος - ΓΠΑ